پروتکل در شبکه چیست؟
پروتکل‌ها، زبان کامپیوترها هستند. کامپیوترها نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای متفاوتی دارند؛ اما با استفاده از پروتکل می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
کامپیوترها برای تبادل اطلاعات باید به توافق اولیه برسند که چطور اطلاعات ساختاربندی شود و هر طرف چطور و چه مقدار دیتایی ارسال و دریافت می‌کند. تصور کنید کامپیوتری بسته ۸ بیتی می‌فرستد درحالی‌که کامپیوتر مقصد منتظر بسته ۱۶ بیتی است.
پروتکل‌های استانداردسازی به‌عنوان زبان کامپیوترها شبیه زبان انسان‌ها است: دو نفر از دونقطه مختلف دنیا شاید زبان یکدیگر را نفهمند؛ اما از زبان سومی استفاده می‌کنند تا بتوانند با هم ارتباط برقرار کنند. اگر دو دستگاه سخت‌افزاری از یک پروتکل پشتیبانی کنند می‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند فارغ از نوع سخت‌افزار و تولیدکننده آن.
مثلاً آیفون می‌تواند با استفاده از پروتکل استاندارد ایمیل، به دستگاه اندرویدی ایمیل بفرستد، یا کامپیوتر ویندوزی با استفاده از پروتکل استاندارد وب از وب سرور یونیکسی صفحه وب بگیرد. اگر دو کامپیوتر از پروتکل اینترنت – IP استفاده کنند، می‌توانند با هم ارتباط برقرار کنند؛ اما اگر یکی از آنها این پروتکل را نداشته باشد، امکان برقراری ارتباط هم وجود ندارد.
پروتکل در شبکه یعنی مجموعه قوانینی که دیتا را فرمت می‌دهد و پردازش می‌کند. این قوانین عبارت‌اند از:
- چه نوع دیتایی می‌تواند منتقل شود
- چه دستوراتی برای ارسال و دریافت دیتا استفاده شود
- چطور دیتا منتقل شود
در اینترنت پروتکل‌های مختلفی برای انواع مختلف پردازش‌ها وجود دارد. پروتکل‌ها معمولاً در مدل OSI و لایه‌ای که به آن تعلق دارند بررسی می‌شوند.
برای آشنایی با مدل مرجع OSI مقاله “مدل OSI چیست؟” را مطالعه کنید.
برخی از پروتکل‌های لایه‌های OSI عبارت‌اند از:
پروتکل‌های لایه فیزیکی یا دیتا لینک در سطح سخت‌افزار بین دستگاه‌ها ارتباط برقرار می‌کنند مثلاً PPP و DSL و Wi-Fi. برای اینکه دیتا از یک دستگاه به دستگاه دیگر منتقل شود هر دو دستگاه باید از پروتکل لایه فیزیکی یکسان پشتیبانی کنند.
پروتکل‌های لایه شبکه یا اینترنت، برای انتقال و مسیریابی دیتا در اینترنت استفاده می‌شوند. مثل IPv4 و IPv6.
پروتکل‌های لایه انتقال، مشخص می‌کنند بسته‌ها چگونه ارسال و دریافت و تأیید می‌شوند مانند TCP و UDP.
پروتکل‌های لایه اپلیکیشن شامل دستوراتی برای اپلیکیشن‌های خاص هستند مثل HTTP و IMAP و FTP. مثلاً مرورگرهای وب از https برای دانلود امن محتوا از وب سرور استفاده می‌کنند و یا کلاینت‌های ایمیل از SMTP برای ارسال پیام‌ها از طریق ایمیل سرور استفاده می‌کنند.
پروتکل‌های شبکه به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:
ارتباطی: پروتکل‌های ارتباطی شبکه امکان برقراری ارتباط بین دستگاه‌های مختلف شبکه را فراهم می‌کنند و هم در ارتباطات آنالوگ و هم دیجیتال استفاده می‌شوند. این پروتکل‌ها در پردازش‌های متفاوتی مثل انتقال فایل و دسترسی به اینترنت استفاده می‌شوند.
مدیریتی: پروتکل‌های مدیریت شبکه فرایندهای مختلفی که برای عملکرد بهینه شبکه کامپیوتری لازم است را مشخص می‌کنند. این پروتکل‌ها روی دستگاه‌های شبکه شامل روتر و سرور و کامپیوتر تأثیر دارند تا بهینه کارکردن تمام شبکه را زیر نظر داشته باشند.
امنیتی: پروتکل‌های امنیتی یا رمزنگاری، از دسترسی‌های غیرمجاز در شبکه و دیتای انتقالی در شبکه جلوگیری می‌کنند.
